«Του φτωχού και του ξένου»

Όλοι συμφωνούμε ότι οι γιορτινές μέρες θα είναι φέτος «φτωχές». Δεν εννοούμε όμως όλοι το ίδιο πράγμα. Χριστούγεννα χωρίς «εορτοδάνειο», για παράδειγμα, δεν σημαίνει απαραιτήτως και δυστυχισμένα Χριστούγεννα. Όσοι έχουμε ξεχάσει ήδη τις εικόνες με τους πνιγμένους μετανάστες στη Λέσβο...



...ή δεν μπαίνουμε καν στον κόπο να διαβάσουμε τα «Διεθνή» των εφημερίδων, ας μιλήσουμε τουλάχιστον αυτές τις μέρες με κάποιον γνωστό μας που βιώνει την απώλεια ή την αρρώστια. Θα μας βοηθήσει να βάλουμε τα πράγματα στη σωστή τους κλίμακα.

Δεν χρειάζεται άλλωστε να ασπάζεται κανείς το Ευαγγέλιο για να πιστέψει ότι δεν υπάρχει αιτιακή σχέση ανάμεσα στον πλούτο και στην ευτυχία. Έχει αποδειχθεί και επιστημονικά τόσο από μεγάλης κλίμακας παγκόσμιες έρευνες όσο και από εργασίες επιφανών οικονομολόγων, όπως ο νομπελίστας Ντάνιελ Κάνεμαν, που δείχνουν ότι η αύξηση του προσωπικού εισοδήματος πάνω από τα επίπεδα που σε γενικές γραμμές τοποθετούν κάποιον στη λεγόμενη «μεσαία τάξη» δεν μας κάνει πιο ευτυχισμένους. Από εκεί και πέρα, η ευτυχία εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία, την εθνική κουλτούρα και φυσικά τα προσωπικά βιώματα και εμπειρίες ενός εκάστου. Αυτό που θυμάμαι, για παράδειγμα, από τις γιορτές των παιδικών μου χρόνων δεν είναι κάποιο πλούσιο δώρο, αλλά τα «Χριστουγεννιάτικα Διηγήματα» του Παπαδιαμάντη, που μου διάβαζε ο πατέρας μου δίπλα στο τζάκι.

Από την άλλη πλευρά, είναι επίσης αποδεδειγμένο (αν όχι και αυταπόδεικτο) ότι η πραγματική φτώχεια φέρνει δυστυχία. Οσο κι αν ευφρανθεί η καρδιά σου ακούγοντας τον «Χριστό στο Κάστρο» αυτές τις μέρες, προέχει ο άρτος, ο οίνος και το έλαιον, ώστε να ευφρανθεί πρώτα το στομάχι σου. Και η πραγματική τραγωδία της χρεοκοπίας, το τεκμήριο του φοβερού εγκλήματος που συντελέστηκε, εν καιρώ ειρήνης και δημοκρατίας στη χώρα μας, είναι ότι αυτά τα βασικά λείπουν πλέον από χιλιάδες τραπέζια.

Οι θύτες σε αυτό το μακελειό ήμασταν πολλοί, έστω και αν ο βαθμός ενοχής τους καθενός μας διαφέρει. Μέσα από μια μακρά διαδικασία αυτοκριτικής που ξεκίνησε πριν από δυόμισι χρόνια, οι ευθύνες σιγά σιγά αποδίδονται, ενώ ορισμένοι κάθονται επιτέλους και στο πραγματικό σκαμνί του ποινικού κατηγορουμένου. Τα επόμενα βήματα είναι, πρώτον, να αμβλύνουμε όσο γίνεται τις κοινωνικές επιπτώσεις της χρεοκοπίας (να τις μηδενίσουμε ήταν εξαρχής αδύνατον, παρά τις ανοησίες των λαϊκιστών) και, δεύτερον, τώρα που η κατάσταση αρχίζει να σταθεροποιείται, να σχεδιάσουμε την επόμενη μέρα.

Σε ό,τι αφορά το πρώτο σκέλος, δηλαδή τη διαχείριση της κρίσης, γνωρίζουμε ότι το κράτος δεν κάνει καλά τη δουλειά του, καθώς ούτε επιμερίζει δίκαια το βάρος της προσαρμογής ούτε διανέμει τους περιορισμένους πόρους του σε όσους πραγματικά το έχουν ανάγκη. Πριν γκρινιάξουμε όμως (έστω και δικαίως αυτή τη φορά), ας δούμε λίγο και το τι κάνουμε εμείς. Δεν εννοώ φυσικά ότι η φιλανθρωπία, η αλληλεγγύη, η συμπαράσταση στον πλησίον πέραν του στενού οικογενειακού μας περιβάλλοντος μπορεί να υποκαταστήσει τον κοινωνικό και αναδιανεμητικό ρόλο του κράτους, όπως εκ του πονηρού υποστηρίζουν ορισμένοι νεοσυντηρητικοί. Ωστόσο, ούτε και η επίκληση του κράτους απαλλάσσει εμάς από τις προσωπικές μας ευθύνες και το καθήκον μας ως πολιτών και ανθρώπων.

Εδώ και χρόνια, η συνήθης αντίδραση της ελληνικής κοινωνίας σε κάθε αναποδιά ήταν να αποποιείται τις ευθύνες της, να ψάχνει αποδιοπομπαίους τράγους, να παριστάνει το αθώο θύμα. Μόνο στη φατρία και τη συντεχνία μας συμπαραστεκόμασταν, «κι όλοι οι άλλοι ας πάνε να πνιγούν». Και τελικά, πνιγήκαμε όλοι μαζί. Δεν ήταν μόνο το κράτος μας αδηφάγο και διεφθαρμένο λοιπόν. Ήμασταν κι εμείς που, ανάμεσα στ’ άλλα, είχαμε σταματήσει από χρόνια να κόβουμε ένα κομμάτι «του φτωχού και του ξένου» στην πρωτοχρονιάτική πίτα μας και ενδιαφερόμασταν μόνο για το πώς θα βρούμε εμείς το φλουρί. Τώρα που είμαστε εμείς φτωχοί και τα παιδιά της Ελλάδας έφυγαν ξένοι σε ξένες χώρες, ίσως τουλάχιστον να καταλάβουμε τη σημασία του καθήκοντος και της αλληλεγγύης.

Toυ Νικου Χρυσολωρα (@nchrysoloras)
To άρθρο δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή.