O Δημοσιονομικός Πολλαπλασιαστής

Αναδημοσιεύουμε ολόκληρο το άρθρο του Νίκου Παπανδρέου για το ΔΝΤ, από το περιοδικό Οικονομική Επιθεώρηση, τ Φεβρουαρίου 2013

"Κάθε χρόνο το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) εκδίδει την ετήσια έκθεσή του με τίτλο η Παγκόσμια Οικονομική Πρόβλεψη. (World Economic Outlook). Είναι ένα προϊόν μελέτης και ανάλυσης που γίνεται από μια εκατοντάδα οικονομολόγων. Η έκθεση καταρτίζεται σιγά σιγά, και παίρνει σχεδόν έναν ολόκληρο χρόνο να ολοκληρωθεί. Οι κεντρικοί άξονες που θα διέπουν την φιλοσοφία της έκθεσης αποφασίζονται στην αρχή της χρονιάς από τον πρόεδρο ή διευθυντή του γραφείου αναλύσεων του οργανισμού.

Φέτος εκείνος που ηγήθηκε την έκθεση ήταν ο Γάλλος οικονομολόγος Ολιβιέ Μπλανσάρντ – που βάζει την υπογραφή του και δίνει το πράσινο φως στην ετήσια έκδοση. Θεωρητικά το βιβλίο αυτό, περίπου 250 σελίδες, είναι το απόσταγμα της σύγχρονης οικονομικής σκέψης, μια καταγραφή της πιο πρόσφατης σκέψης γύρω από τα θέματα της σταθερότητας και της ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας. Η βάση δεδομένων καταρτίζεται από τον τεράστιο αριθμό δεικτών που μαζεύονται συνεχώς εδώ και 40 χρόνια για κάθε χώρα. 

Με τόσα στοιχεία, με τόσο μεγάλο πλούτο ιστορικής εμπειρίας για την εφαρμογή προγραμμάτων λιτότητας, με τόσους διακεκριμένους οικονομολόγους να συσκέπτονται, να μπαίνουν σε επιτροπές, να αναλύουν την σημερινή κατάσταση, με διαλέξεις και συζητήσεις που διεξάγονται καθημερινά στα γραφεία του ΔΝΤ,  θα ήλπιζε κανείς ότι η τελευταία λέξη της οικονομικής σκέψης, με χιλιάδες ώρες μελέτες και με την πλούσια βάση δεδομένων θα οδηγούσε σε κάτι ανατρεπτικό, ελπιδοφόρο και φρέσκο. 

Αμ δε. 

Αν διαβάσει κάνεις τις εκθέσεις του ΔΝΤ διαχρονικά, θα γνωρίζει κανείς ότι διέπονται από μια άκρως συντηρητική φιλοσοφία – δηλαδή ότι το νοικοκύρεμα και η μείωση κρατικών δαπανών είναι πάντα το παν. Όμως, επειδή αυτή η «συνταγή» αρχίζει και κουράζει, φέτος υπάρχουν και δείγματα, ψήγματα θα έλεγα, ότι επιστρέφει ένα είδος κεϊνσιανισμού – δηλαδή μεγαλύτερη παρέμβαση του κράτους ώστε να βγούμε από την κρίση. Με το σταγονόμετρο όμως, σαν να βγάζει κάνεις δόντια. 

Κάθε τόσο, σαν τον θρησκευτικό αιρετικό που θέλει να μιλήσει για νέες ερμηνείες της πίστης χωρίς να φτάσει ο ίδιος σε Ιερή Εξέταση, μπαίνουν οι φράσεις όπως «Εντός της Ευρωπαϊκής ζώνης, το πλεόνασμα της Γερμανίας και της Ολλανδίας, σε σχέση με τα ελλείμματα των χωρών της περιφέρειας πρέπει να ισοσκελίσουν ακόμη περισσότερο.» Τι θέλει να πει ο προφήτης; Παιδιά, μοιράστε το πλεόνασμα εκεί που πρέπει! Ξοδεύστε κάνα φράγκο για την Ελλάδα! 

Αλλά μόλις εκστομίζεται η πρόταση αυτή, ακλουθούνται σελίδες  συντηρητικών προτάσεων (να μαζευτούν τα ελλείμματα, να προσέχουμε τον πληθωρισμό...) που αλλοιώνουν και αναιρούν την ήδη αναιμική πρόταση για την μεγαλύτερη διευθέτηση του πλεονάσματος των δυο μεγάλων Ευρωπαϊκών κρατών προς τους αδύναμους.

Οι δυνάμεις που αποτρέπουν την σοβαρή αντιμετώπιση της κρίσης από το ΔΝΤ και γενικότερα από την Ευρώπη είναι βαθιά ιδεολογικές. Εδώ και 40 περίπου χρόνια, διδάσκονται σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου οι βασικές αρχές των οικονομικών, με κυρίαρχο όμως το ιδεολόγημα της αγοράς. Οι οικονομολόγοι που εργάζονται στο ΔΝΤ, με πτυχία από διακεκριμένα πανεπιστήμια, είναι σαν τους παπάδες σε μια δομημένη ιεραρχία όπου όσοι δεν συμφωνούν με την συντηρητική άποψη απομονώνονται. Είτε δεν τους παίρνουν σοβαρά, είτε τους βάζουν στη γωνία, είτε δεν ανεβαίνουν στην ιεραρχία – ένα είδος όχι συνωμοσίας, αλλά εσωτερικής πίεσης. 

Ο κάθε οικονομολόγος που εργάζεται στο ΔΝΤ γνωρίζει εκ προοιμίου  περίπου πως πρέπει να γράψει τις προτάσεις για την «αναδόμηση» μιας οικονομίας και υπάρχουν τα ανάλογα τσιτάτα και φράσεις που πρέπει να μπαίνουν σε όλες τις εκθέσεις. Όπως και η μόδα, υπάρχουν και ιδεολογικές τάσεις ραμμένες και κομμένες για την οικονομική μας σεζόν... (Σκεφτείτε τα ελληνικά κόμματα... και τα ιδεολογικά του μέλη και το τμήμα διαφώτισης...) 

Φυσικά οι ιδέες αλλάζουν, οι εμπειρίες δείχνουν λάθη, αλλά η ιδεολογία της συντήρησης – είναι ισχυρή. Το γνωρίζουμε και το συναντάμε παντού: αλλάζουν τα στοιχεία, αλλάζει ο κόσμος ολόκληρος, αλλά η παλιά φρουρά επιμένει στην μια και μοναδική αλήθεια.

Σκεφτείτε ότι η φιλοσοφία του ΔΝΤ είναι πίσω από την πραγματικότητα και ότι ναι μεν ο τροχός γυρνάει αλλά με περίπου δέκα χρόνια καθυστέρηση. Έτσι προτάσεις της ακαδημαϊκής κοινωνίας για μεγαλύτερη διαφάνεια στις κυβερνήσεις - μια συζήτηση που ξεκίνησε ουσιαστικά την δεκαετία του 1990 - μόνο σήμερα έχει μπει στην φαρέτρα των προτάσεων του ΔΝΤ. 

Εξωτερικά βέλη τύπου Στίγκλιτζ πέφτουν στο κενό και σπάνε στο μεγάλο γυάλινο κτίριο της Ουάσιγκτον. Αν και οι Στίγκλιτζ του κόσμου σήμερα πια πολλαπλασιάζονται και κάποια στιγμή ορισμένα τους βέλη περνάνε και καρφώνουν (ιδεολογικά πάντα) ορισμένους ΔΝΤούδες. 

Ένας απ’ αυτούς που - με το σταγονόμετρο - δέχεται κάποιες αλήθειες για τις συνταγές που επιβάλλει το ΔΝΤ είναι ο προσφάτως ανακαλυφθείς (από μας) Γάλλος οικονομολόγος Ολιβιέ Μπλανσαρ.  

Στη πρόσφατη έκθεσή (2012) παρουσιάζει τα αποτελέσματα ενός πολύπλοκου οικονομικό μοντέλου όπου πίσω του υπάρχουν εκατοντάδες εξισώσεις και οικονομικά θεωρήματα. Προτείνει ότι το ΔΝΤ ως σήμερα δεν έχει υπολογίσει σωστά τις επιπτώσεις της ύφεσης στους υπόλοιπους οικονομικούς δείκτες. Μεταξύ του 1970 και του 2007, οι ασχολούμενοι με τις προβλέψεις είχαν διαπιστώσει ότι η μείωση κατά 1% στις δημόσιες δαπάνες, ή κατά 1% επιπλέον έσοδα από τη φορολογία, οδηγούσαν, κατά μέσον όρο, σε 0,5% μείωση της ανάπτυξης στις προηγμένες χώρες. Το ονομάζει δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή (fiscal multiplier). 

Εξ αυτού διαμόρφωσαν τον πολλαπλασιαστή 0,5 τον οποίο και χρησιμοποίησαν στις προκαταρκτικές εργασίες τους για τα προγράμματα που επιβλήθηκαν σε Ελλάδα και Πορτογαλία.

Το πρόβλημα είναι ότι τα δεδομένα αυτά ίσχυαν πριν από την κρίση, η οποία με την ανασφάλεια που έφερε στις χώρες, επηρέασε τη συμπεριφορά των καταναλωτών.

Ο Μπλανσάρ, σε ένα κεφάλαιο της έκθεσης, αναγνωρίζει ότι με τις σημερινές συνθήκες, οι πολλαπλασιαστές κινούνται ανάμεσα στο 0,9 έως και το 1,7, ήτοι δύο με τρεις φορές μεγαλύτεροι από το 0,5.

Άρα; Για την κάθε μείωση στις δημόσιες δαπάνες του 1%, η πτώση στην ανάπτυξη δεν θα είναι μισό εκατοστό, αλλά μπορεί να φτάνει ως και το 1.7% του ΑΕΠ. Δηλαδή θα πέφτει το ΑΕΠ περίπου 3 φορές περισσότερο από ότι είχαν προβλέψει. Τούτο είναι τεράστιος αριθμός και τεράστια ομολογία. Σημαίνει ότι ήταν φυσικό και δεδομένο να πέσουμε έξω στους στόχους μας..... 

Δεν ξέρω αν θα πάρει η Ευρώπη και το ίδιο το ΔΝΤ υπόψει τους τα νέα αυτά δεδομένα. Η Μέρκελ έχει μάθει για τον εν λόγω πολλαπλασιαστή; Όταν κερδίσει τις επόμενες εκλογές, θα γυρίσει στο λαό της Γερμανίας να πει ότι κάναμε λάθος  - κατά τον Μπλανσάρ; Ή θα αγνοήσουν όλοι το μικρό αυτό εύρημα;

Μικρό, ναι. Σημειώνω δε ότι όλη η φασαρία γύρω από το θέμα Μπλανσάρ ασχολείται με την αλλαγή ενός και μόνου αριθμού! Δηλαδή ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής. 

Και επειδή είναι μόνο ένας αριθμός δεν σημαίνει άλλη προσέγγιση. Ίδιο μοντέλο, άλλοι αριθμοί. Το θέμα είναι να αλλάξει και το "μοντέλο." 

Γιατί δυστυχώς δεν βλέπουμε μια οποιαδήποτε αλλαγή φιλοσοφίας, δεν βλέπουμε μια νέα προσέγγιση για την διαχείριση της κρίσης. Το ΔΝΤ χρησιμοποιεί το ίδιο μοντέλο, διέπεται από την ίδια την συντηρητική ιδεολογία, και θα μας προτρέπει πάντα να εφαρμόζουμε τις ίδιες συνταγές. 

Εμείς όμως, ως χώρα, πρέπει να πέσουμε επάνω στην "λεπτομέρεια" αυτή του Μπλανσάρ και να την κάνουμε σημαία. Όποτε έρχονται οι "ειδικοί" να ρωτήσουν γιατί δεν πιάσαμε τους στόχους, να τους δώσουμε ένα αντίγραφο του κειμένου του Μπλανσάρ, με κίτρινο στα σημεία.... 

Απ' αυτό και μόνο το σημείο μπορούμε και πρέπει να ξεκινάμε τις επόμενες συναντήσεις μας με την ομάδα  του ΔΝΤ. Η ελληνική πλευρά να αρχίζει να σφυροκοπάει τις προτάσεις για σύσφιξη της οικονομίας και την λιτότητα, χρησιμοποιώντας τα ίδια του τα λόγια του Μπλανσάρ. 

Όμως δεν μπορεί να το κάνει εύκολα εκτός εάν, όπως έχω γράψει πολλές φορές, δεν δημιουργήσει πρώτα η χώρα μας μια μόνιμη ομάδα που θα καταλαβαίνει ως την τελευταία λεπτομέρεια το σύνθετο μοντέλο του Μπλανσάρ και που θα καταλαβαίνει επίσης την κουλτούρα του ΔΝΤ. Έτσι θα τους αντιμετωπίζουμε με τα ίδια τα λόγια τους και τα ίδια τα επιχειρήματά τους. 

Απ' την στιγμή που η ελληνική ομάδα απαρτίζεται από οικονομολόγους επιπέδου Μπλανσάρ, μπορεί να πιέσουμε τους "ξένους" που έρχονται να είναι περισσότερο διαλλακτικοί. Αλλιώς εκείνοι με τα "μοντέλα" τους, τις μαύρες τσάντες και τα κοστούμια θα έχουν πάντα το πάνω χέρι. 

Με αυτή την έννοια, ο "πολλαπλασιαστής Μπλανσάρ" είναι ένα ισχυρό όπλο στην φαρέτρα της διαπραγμάτευσης.  

Τέλος, πρέπει παντού και σε όλα τα "forum" και think tanks να πιέζεται το ΔΝΤ ώστε να αλλάξει την φιλοσοφία της.  Τούτο είναι πολύ δύσκολο. Όπως γνωρίζουμε καλά, οι θρήσκοι δεν αλλάζουν εύκολα την πίστη τους.